Kavak ilçesinin tarihi oldukça eskidir ilçe merkezinin kuzeyindeki kalan Kale doruğu höyüğün 1942 yılında yapılan araştırmalarda M.Ö.3500-2000 yıllarına ait eserlere rastlanmıştır. Bu verilere göre Kavak ilk tunç çağından bu yana bir yerleşim yeridir.Kale doruğu höyüğünde genç Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait eserlere rastlanması ise bu yerin hem yerleşim özelliğini, hem de burada yerleşimin sürekliliğini göstermektedir.
Kalederoğunda en önemli yerleşmenin Bakır çağında olduğu anlaşılmıştır. Bölgede varlığı kanıtlanan ilk kavim Gaslar (Gaskalar) dır. Gaskalar, Hititlerin egemenliğini benimsemiş yarı göçebe ve saldırgan bir topluluktur.
Hititler Kaledoruğu’una geniş ölçüde yerleşmemiş; Ancak, bölgenin starejik bir noktada oluşu nedeniyle buraya bir nevi garnizon kurmuşlardır, bu da onların yayılma ve genişleme dönemlerine rastlamaktadır.
Hititlerin egemenliğinden sonra Kavak M.Ö.1200’lerde Friglerin, M.Ö.7.yy.da Milletlilerin egemenliği altına girmiştir. M.Ö.333 yılında Pontusların elinde olan Kavak’a daha sonra Romalılar hakim olmuştur.
Daha önce Yahudiliği tanıyan halk, I.yy. İsa’nın havarilerinden Aziz Andre ve Pier’in bölgeye gelmesiyle Hıristiyanlıkla tanışmıştır.
Müslümanlar Abbasiler döneminde (750-1528) Malatya -Tokat üzerinden Karadeniz kıyılarına uzandılar ve İslam dinini buralara tanıttılar.
1071 Malazgirt savaşından sonra Selçuklular döneminde Rükneddin Süleyman’ın Tokat meliki olduğu zaman bölge Selçukluların eline geçti.
Osmanlılar döneminde ise Yıldırım Beyazıt Han Anadolu’da birliği sağlamak için bölgeyi İsfendiyaroğullarından almıştır.
1418 Çelebi Mehmet döneminde ilçe tamamen Osmanlıların eline geçti. Kavak’ın bundan sonraki tarihi Osmanlı Tarihi içinde gelişimini sürdürmüştür.
1518 tarihli bir Osmanlı tapu defterinde Kavak’ın Samsun sancağına bağlı bir karye (köy) olduğu görülmüştür. 1839 yılında merkez ilçeye bağlı bucak olmuştur. 1934 yılında da Bucak teşkilatı ilçe teşkilatına çevrildi.
Coğrafi konumu [değiştir]
Samsun-Ankara karayolu üzerinde kurulmuş, Samsun iline bağlı bir ilçedir. Samsuna uzaklığı 51 km. Kavak doğusunda Asarcık, Batısında Havza, Kuzeyinde Samsun ve Bafra, Güneyinde Ladik ilçeleriyle çevrilidir.
Denizden yüksekliği 600m olan ilçe engebeli bir arazi yapısına sahiptir. En yüksek dağı Hacılar Dağıdır. İlçenin en önemli akarsularından Murat ırmağı bu dağlarda doğar. İlçenin doğal gölü olmasa da sulama amacıyla yapılan göletleri vardır.
Deniz seviyesinden oldukça yüksek olan Kavak ta iklim,deniz ikliminden kara iklimine geçiş şeklindedir. Fakat karasal iklim daha baskın durumdadır. Yazları ılık, kışları ise genellikle soğuk geçer. Yazın lodos, kışın poyraz rüzgarlarının etkisi altında kalan ilçede en fazla yağmur ilkbaharda yağar.
Sosyo-Ekonomik yapısı [değiştir]
Kavak ilçesinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Tarım alanında en çok buğday, mısır, yulaf, arpa gibi tahıl ürünleri yetiştirilir. Ayrıca, şekerpancarı, tütün, patates ekimi de yapılmaktadır.
Yüksek kesimlerdeki köylerde yaşayan halkın geçim kaynağı ise büyük ölçüde orman ürünleridir.
İlçedeki sanayi genellikle kireç, tuğla ve kiremit üretimi şeklinde gelişmiştir. Bu alanda faaliyet gösteren fabrikalar yıllardan beri sürdürmektedir.
Kavak Orta karadenizi içi Anadolu ya bağlayan Samsun-Ankara Devlet karayolu üzerindedir. Samsuna uzaklığı 51 km. olan ilçeye ulaşım kolayca sağlanabilmektedir.
Tarihi ve kültürel değerler [değiştir]
Kaledoruğu Höyüğü:1942 yılında Müzeler ve anıtlar yüksek kurulu tarafından ön kazı yapılmış, sit alanı olarak koruma altına alınmıştır. Burasının Bakır Çağı'nda önemli bir yerleşim yeri olarak kullanıldığı, Hititlerin yayılma genişleme dönemlerinde de starejik konumu nedeniyle Amasya-Samsun yolunu denetleyebilmek için bir nevi garnizon olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. İlk kazı çalışmalarında Genç Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemi kalıntılarına rastlanmıştır.
Kavakta bulunan diğer höyük ve ören yerleri ise şunlardır: Tepesi Deliktepesi, Kaleyeri, Kaletepe, Aytepe, Hacıbey, Dingil Kalecik höyükleri; Güneytepe, Çamlık, Asarkale ören yerleridir. Buralarda yapılan kazılarda ele geçen buluntular üzerinde yeterli araştırma ve inceleme yapılmamıştır.
Kavaktaki höyüklerin incelenmesi, Kuzey Anadolu ile orta Anadolu’nun eski karayolları boyunca devam eden kültür münasebetlerinin başladığı zaman ve akış tarzını göstermesi bakımından büyük önem taşıyacaktır.
Taş Han (Çakallı Hanı) [değiştir]
Eski Ankara-Samsun yolu üzerinde Çakallı mevkiinde bulunan hanın Selçuklu yapısı olduğu anlaşılmaktadır.ve günümüze dek hala ayakta kalmayı başarmıştır
Osmanlılar döneminde Yörgüç Paşa tarfından yaptırılmıştır. İlk yapılan cami ahşaptır, bu yıkılarak yerine kesme taştan inşa edilmiştir. Kesin yapılış tarihi bilinmeyen caminin minaresi Selçuklu ve Osmanlı minare mimarisine uymaktadır. Bir de caminin yerinde eskiden kilise bulunduğu ve minarelerinde kilisenin kulesi olduğu rivayet edilmektedir. Ya da minarenin Hıristiyan bir mimar tarafından yapılmış olduğu tahmin edilmektedir.
Bekdemir Köyü Camii [değiştir]
Tamamen ahşap malzemeden yapılmış olup, içerisinde kök boyalı süslemeler vardır. Çevresinde daha önceden bir medrese olduğu bilinmektedir. Fakat günümüze ulaşmamıştır. Cami yapı olarak tadilata uğramış olduğundan orjinalliğini bütünüyle korumaktadır. cami çerçevelerinin ustaları Mısır'dan getirilmiştir. Dernek üylerinin ve köy halkının desteğiyle yeniden restore edilmiş ve korumaya alınmıştır.
Çakallı Köprüsü [değiştir]
Çakallı mevkiinde çakallı ırmağı üzerine kurulmuş köprü iki gözlüdür. Selçuklu'lardan kalma olduğu bilinmektedir.
Gezi ve Mesire Yerleri [değiştir]
Etrafı ormanlarla kaplı olan Kavak'ın her tarafı piknik yeri ve mesire alanıdır diyebiliriz.
Çamlık, Bükceğiz mevkii bunlardan sadece ikisidir. Kavakta sulama amacıyla yapılmış göletler ve çevresi piknik yapmaya uygun alanlardır. Bu göletler; Kozansıkı, Divanbaşı ve güven Barajı göletleridir.
Kavak barajı ol arakta bilinen güven barajı göleti çevresi özellikle piknik alanı olarak düzenlenmiştir.
Belirli Günler [değiştir]
Kavakta Ağustos ayı içerisinde düzenlenen “Yaşar Doğu Şenlikleri ve Kutlamaları” geleneksel hale gelmiştir.
Ata sporumuz olan güreşte, Yaşar Doğu ülkemizi Dünya Şampiyonluğuna kadar yükselmiş bir sporcudur. Türk güreş tarihinde kırılması güç rekorların sahibi Dünya ve olimpiyat Şampiyonu Yaşar Doğu 1913 yılında Kavak ilçesinde doğmuştur. İlçede yaşar Doğuya duyulan sevgi ve muhabbetin bir tezahürü olarak güreşe karşı büyük bir ilgi vardır.
Folklorik Değerler [değiştir]
Kavak ilçesinde “Keşik” denilen bir gelenek vardır. Her hane kendisine keşik (Sıra) geldiğinde bütün köylüyü davet ederek onlara sabah, öğlen, akşam üç öğün olmak üzere yemeklerini hazırlar ve ikram eder. Bu daha sonra başka bir haneye keşik gelmesi şeklinde devam ettirilir.
Kavak yöresinin en meşhur yemeği kaz etiyle yapılan tilittir.Kazın eritilen yağına batırılmış yufkalarla içinde kaz eti bulunan bulgur pilavı birlikte yenir. Ayrıca, çakallı menemeni, ketesi ve tandır kebabı da meşhurdur.
İlçede sac üzerinde yapılan pıtıl ekmeği da yaygındır.
